„Umacnianie niemczyzny”. Tak okupant chciał zgermanizować Kalisz

Kalisz został zajęty przez wojska niemieckie już 4 września 1939 roku. Początkowo podlegał administracji wojskowej Wehrmachtu. Oficjalnie do Rzeszy Niemieckiej został wcielony razem z polskimi ziemiami zachodnimi 8 października 1939 r. dekretem Hitlera „O strukturze i zarządzie ziem wschodnich”. Rozporządzenie weszło w życie 25 października, z momentem likwidacji zarządu wojskowego. Polskie ziemie wcielone do III Rzeszy, tzw. Kraj Warty, (a tym samym Kalisz), hitlerowcy traktowali priorytetowo w procesie germanizacji. Na podstawie dekretu „O umacnianiu niemczyzny” z 7 października 1939 roku, naziści planowali w przeciągu 10 lat zgermanizować najstarsze miasto w Polsce.

Okupant proces germanizacji Kalisza rozpoczął od eksterminacji ludności żydowskiej i polskiej, wysiedlania do Generalnej Guberni najpierw Żydów, następnie Polaków, wywozu na przymusowe roboty do Niemiec, pogarszania zaopatrzenia miasta i ograniczenie przyrostu naturalnego polskiej ludności naszego miasta. Dla ludności żydowskiej utworzono prowizoryczne getto. Nie obyło się również bez biologicznej zagłady kaliszan. Od razu po zajęciu Kalisza przez Niemców, wzięto zakładników i część z nich zamordowano. W nieznanych bliżej okolicznościach zabito prezydenta miasta Ignacego Bujnickiego. Masowe egzekucje hitlerowcy dokonali w lasach skarszewskich, wolickich, Zbierska i winiarskich.

Do Kalisza zaczęto sprowadzać kolonistów niemieckich. Początkowo pochodzili oni z krajów bałtyckich, tj.: Łotwy i Estonii. Ogółem osiedliło się ich tu 2 tysiące. Inna fala osiedlonych w grodzie nad Prosną Niemców, w liczbie 1721 osób,  pochodziła z Bukowiny i Besarabii. Ostatnia duża fala Niemców (kilka tysięcy) przybyła do Kalisza w okresie sierpień 1943 – maj 1944. Pochodzili oni z Rosji i Ukrainy. Aby zrobić im wszystkim miejsce, kaliszan wyrzucano z domów (wysiedlenia), z reguły wcześnie rano. Pozwalano im zabrać bagaż podręczny o wadze maksymalnie 50 kg. Ich majątek rekwirowano.

W styczniu 1940 roku hitlerowcy przeprowadzili w Kaliszu spis ludności, który pokazał, że liczebność mieszkańców spadła do poziomu 65% w porównaniu do stycznia 1939 r. Liczba Żydów w naszym mieście w tym okresie spadła z 22 720 do 495 osób.

Naziści próbowali również ograniczyć przyrost naturalny Polaków, poprzez zmniejszenie liczby zawieranych małżeństw, co im się w dużej mierze udało. Znaczny przyrost naturalny w Kaliszu w okresie II wojny światowej zanotowali jedynie sami Niemcy. Spadek liczby urodzeń kaliszan szedł w parze ze wzrostem liczby zgonów.

Ludność Kalisza zmniejszyła się z 81 000 (1 stycznia 1939 r.) do 47 589 (31 marca 1943 roku). W tych liczbach, Niemcy stanowili 0,9 % ogółu mieszkańców w 1939 r. i 24,2 % w 1943. Dane te dobitnie pokazują intensywny proces zniemczania Kalisza. Zmiany zostały zatrzymane w styczniu 1945 roku, kiedy to wojska radzieckie oczyściły miasto z nazistów.

W Kaliszu Niemcy założyli Gaukinderheim, czyli Okręgowy Dom Dziecka. Przez ten ośrodek przeszło ok. 300 polskich dzieci, które były poddawane silnej germanizacji. Potem były wywożone do III Rzeszy.  Gaukinderheim działał niemalże do końca wojny.

Oprócz represji, wysiedleń i eksterminacji ludności polskiej, okupant zmienił w Kaliszu nazwy ulic na niemieckie, pousuwał pomniki. W urzędach zakazano używania języka polskiego. Na skutek działań niemieckich, w styczniu 1945 roku Kalisz liczył już tylko 20 tysięcy mieszkańców. Styczniowa ofensywa wojsk radzieckich spowodowała masowe ucieczki Niemców. Wieloletnie wysiłki germanizacyjne nazistów legły w gruzach.