Mikołajki – tradycje i ciekawostki ZDJĘCIA

Prawie wszyscy 6 grudnia obdarowują się symbolicznym prezentem lub słodyczami, ale nie każdy wie, skąd wzięła się tradycja tego święta.

Najstarsze przekazy na temat Świętego Mikołaja pochodzą z VI wieku. Według zapisów Święty Mikołaj był biskupem Miry w Licji. Wsławił się cudami oraz pomaganiem biednym i potrzebującym. Popularność kultu świętego spowodowała, że poświęcono mu tysiące kościołów, ołtarzy, kaplic, szpitali i hospicjów. Historycy wyliczyli, że w roku 1500 liczba poświęconych Mikołajowi kościołów w Europie Zachodniej przekroczyła 2000.

W wielu dokumentach Mikołaj zawsze przedstawiany był jako osoba tajemnicza i niezwykle dobra. Dzielił się wszystkim co miał. Według legendy Święty Mikołaj pomógł ubogiemu arystokracie i wrzucił przez komin trzy sakiewki ze złotem, które przypadkiem wpadły do suszących się przy kominku trzewików. Stąd słynna tradycja wkładania prezentów do butów.

Dziś Mikołajki świętuje się na wiele różnych sposobów. Galerie handlowe organizują spotkania ze Świętym Mikołajem lub bohaterami świątecznych bajek. Tradycją jest też pisanie listów do Mikołaja.

W szkole podstawowej nr 14 w Kaliszu dzieci wzięły udział w świątecznych warsztatach, podczas których klasa zamieniła się w fabrykę świętego Mikołaja. Uczniowie poznawali najdziwniejsze tradycje świąteczne z całego świata, oglądali najpiękniejsze choinki, słuchali muzyki świątecznej i wykonywały i ozdabiały świąteczne lampiony, które mogły zabrać ze sobą do domu. Warsztaty prowadziła nasza redakcyjna koleżanka – Karolina Bazan. - Tego nam było trzeba, aby w tak kreatywny sposób poczuć magię świąt i dać się ponieść temu cudownemu nastrojowi. Warsztaty były czarodziejskie. To takie wspólne działanie, koncentracja nad własnym dziełem. Było pięknie! – powiedziała Małgorzata Matlak, wychowawczyni klasy 3 A.

*

Mikołajki. Historia święta

Już w IX w. obchodzono w Konstantynopolu święto Mikołaja, które traktowano jako godne przygotowanie do Bożego Narodzenia. Święty Mikołaj, znany również jako Mikołaj z Miry czy Mikołaj z Bari, według średniowiecznej hagiografii żył na przełomie III i IV w. Biskup wsławił się pomocą ubogim, w przekazach przedstawiano go jako cudotwórcę. Najpopularniejsza legenda dotycząca św. Mikołaja opowiada o posagu, jaki ofiarował córkom zubożałego kupca, ratując je tym samym przed sprzedaniem do domu publicznego.

Do XIX w. Mikołajki były na ziemiach polskich dniem wolnym od pracy. W 1969 roku w Kościele katolickim zniesiono święto, jest to już tylko tzw. wspomnienie dowolne.

Mikołajki. Zwyczaje, tradycje mikołajkowe

W średniowiecznej Europie Zachodniej św. Mikołaja uważano za patrona dzieci. W niektórych miastach tego dnia urządzano zabawę polegającą na wyborze dziecięcego biskupa, który 6 grudnia symbolicznie przejmował władzę. W XVI w. na wyspach brytyjskich władza dzieci w Mikołajki sięgała również szkół - 6 grudnia tradycyjnie wynoszono ze szkoły dyrektora, by podkreślić, że jest to dzień, w którym rządzą najmłodsi.

Współcześnie również dzień Świętego Mikołaja to głównie święto najmłodszych. Rodzice podrzucają dzieciom prezenty pod poduszki lub zostawiają je koło łóżek swoich pociech w nocy z 5 na 6 grudnia. W szkołach i przedszkolach urządza się zabawy mikołajkowe. Do najmłodszych przychodzi osoba przebrana za Świętego Mikołaja, często w towarzystwie aniołków, elfów i innych pomocników, którzy pomagają świętemu rozdawać prezenty. Zazwyczaj by dostać podarek dziecko musi wykonać jakieś zadanie - powiedzieć wierszyk, zaśpiewać piosenkę lub narysować rysunek.

W starszych klasach szkolnych uczniowie zazwyczaj wręczają sobie nawzajem tego dnia prezenty. Zazwyczaj kilka dni wcześniej ustalana jest niewielka kwota, jakiej nie powinna przekroczyć niespodzianka, a koledzy i koleżanki w klasie losują nazwisko osoby, którą obdarują w Mikołajki.

Prezenty z okazji Mikołajek wręczają sobie również dorośli. Jest to okazja do sprawienia bliskim osobom drobnej przyjemności i wymienienia się życzeniami.

O osobie świętego Mikołaja pozostało bardzo niewiele, nie wiadomo więc dokładnie, jak wyglądało jego życie. Najprawdopodobniej Mikołaj urodził się w bardzo bogatej i pobożnej rodzinie, w mieście Patara nad Morzem Śródziemnym, w rzymskiej prowincji Licji – dzisiaj jest to kraina w Turcji. Jako młody człowiek Mikołaj został biskupem stolicy Licji Miry. Mieszkał tam do samej śmierci, czyli około 342 roku. Jak wykazała ekspertyza jego grobu, Mikołaj umarł dokładnie szóstego grudnia. 

Kult Świętego Mikołaja

W XI wieku, gdy Mira została podbita i doszczętnie splądrowana przez muzułmanów, relikwie św. Mikołaja przeniesiono do Bari i to właśnie do tego miasta udają się dzisiaj wszystkie pielgrzymki chcące odwiedzić grób św. Mikołaja. O ile prawdziwych wiadomości o Mikołaju zachowało się bardzo niewiele, to już legend i mitów związanych z osobą świętego powstało całe mnóstwo. Zawsze Mikołaj przedstawiany był jako osoba tajemnicza, niezwykle dobra i pomagająca wszystkim ludziom. Już jako dziecko Mikołaj wyróżniał się swoją pobożnością i dobrocią wobec bliźnich. Będąc już dorosłym człowiekiem, Mikołaj dzielił się swoim bogactwem z wszystkimi potrzebującymi, a z pomagania innym nie zrezygnował również wtedy, gdy został już mianowany na biskupa. Hojną ręką rozdawał jałmużnę, nocą zostawiał przed domami biedoty woreczki z pieniędzmi. Jedną z opowieści o szczodrości Mikołaja jest historia trzech córek bardzo biednego mieszkańca Licji, który nie mógł zapewnić dzieciom żadnego posagu. Dzięki pomocy Mikołaja wszystkie trzy córki szczęśliwie wyszły za mąż. Dzięki swoim dobrym uczynkom św. Mikołaj otrzymał od Boga dar czynienia cudów.

Potrafił na przykład ocalić rozbitków z fal morskich, sprawiał, że zboże rosło również w latach nieurodzaju, a nawet wskrzeszał zmarłych. Ludzie szybko nazwali go cudotwórcą, a wyznawcy religii prawosławnej do dzisiaj tak określają św. Mikołaja. Historie o cudownych uczynkach św. Mikołaja przekazywano sobie z pokolenia na pokolenie. Mikołaj został patronem rozbitków, żeglarzy, rybaków, flisaków i przewoźników, posiadał moc poskramiania sztormów, wysokich fal, piorunów i burz. Swoją opieką św. Mikołaj otaczał także więźniów i jeńców wojennych, jego o pomoc prosili mnisi, uczeni, literaci, notariusze, uczniowie przed egzaminami, młynarze, piwowarzy. Mikołaj opiekuje się także cnotliwymi pannami na wydaniu. W XVIII w polskich kościołach ustawiano skrzynki św. Mikołaja, a dzięki datkom wrzucanym do skrzynek fundowano posagi dla najbiedniejszych dziewcząt z danej parafii. W polskiej tradycji ludowej św. Mikołaj został także patronem pasterzy bydła i zwierząt, które chronił przed atakami ze strony wilków. Jednocześnie św. Mikołaj troszczy się także o wilki, aby podczas surowej zimy nie pomarły one z zimna i głodu. Szóstego grudnia, w dniu św. Mikołaja, gospodarze i pasterze modlili się do świętego, zachowywali post, a wieczorami zapalali ogniska i składali ofiary nazywane wilkami – były to wieńce z lnu i konopi, które zawieszano na ołtarzach i obkładano jajami. Jak wierzyli ludzie na wsiach, św. Mikołaj był tak dobry, że opiekował się nawet myszami i szczurami.

Mikołajki w Łąkach

W Łąkach, w kościele parafialnym pod wezwaniem św. Mikołaja, co roku szóstego grudnia organizowany jest odpust. Zgodnie z tradycją, w tym dniu po wiosce chodzą przebierańcy nazywani Mikołajami albo Mikołajami Beskidzkimi. Mikołaje dzielą się na dwie grupy, Białych i Czarnych. Białe Mikołaje to oczywiście postacie dobre, ze świętym Mikołajem na czele, za którym idą wikariusze, biskup, ministranci, aniołowie, doktor. Z kolei partia Czarnych to postacie negatywne, a więc Lucyfer i jego diabły, Cygan, Cyganka, niedźwiedź. Każda z tych grup podczas swojej wędrówki po wiosce zachodzi do każdego domu. Jako pierwsi do domu wchodzą Mikołaje Biali, którzy rozmawiają uprzejmie z gospodarzami i śpiewają pieśni o św. Mikołaju. Po nich do domu wpadają Czarni, którzy zachowują się bardzo głośno, skaczą i nie stronią od psot. Diabły zawsze uganiają się za młodymi dziewczętami i próbują je ukłuć swoimi rogami, a resztę mieszkańców wciągają do swojej szalonej zabawy. Każda z tych grup jest mile widziana i również Czarnych przyjmuje się z życzliwością, jednak ich spotkanie zawsze przedstawia walkę dobra ze złem. Obchody Mikołajów Beskidzkich podobne są do pochodów kolędników, które w Polsce zaczynają się w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia, w dzień św. Szczepana.

Święty Mikołaj Współcześnie

We współczesnej tradycji europejskiej św. Mikołaj znany jest przede wszystkim jako wielki przyjaciel dzieci, ich opiekun i dobrodziej, który co roku obdarowuje najmłodszych wspaniałymi prezentami. Wszystkie grzeczne dzieci w dniu św. Mikołaja dostają mnóstwo słodyczy i zabawek, a te, które źle się sprawowały, mogą liczyć jedynie na rózgi, co ma ich przestrzec przed dalszym niewłaściwym zachowaniem. Zwyczaj wręczania prezentów w dzień św. Mikołaja prawdopodobnie narodził się w Niemczech. W Polsce mikołajki obchodziło się już w XIX wieku, przede wszystkim na Śląsku, ziemi lubelskiej, krakowskiej i na Mazurach.

Św. Mikołaj odwiedzał dzieci w towarzystwie aniołka z dzwoneczkiem i diabła. Na początku św. Mikołaj pytał dziecko, czy znają pacierz, potem rodzice mówili Mikołajowi, czy dziecko było grzeczne, a na koniec swojej wizyty Mikołaj wręczał prezenty albo rózgę. Każdego roku przed Bożym Narodzeniem dzieci z całego świata piszą do św. Mikołaja list z prośbą o wymarzone prezenty. Listy adresowane są w różny sposób, do Laponii, Szwecji albo na biegun północny, czasami dzieci piszą tylko „do Świętego Mikołaja”, wierząc, że list w magiczny sposób i tak dojdzie do adresata. Nie wiadomo dokładnie, gdzie św. Mikołaj mieszka, ale na pewno jest to miejsce gdzieś na czubku świata, bardzo blisko nieba, w krainie, która jest bardzo przyjazna dzieciom i pełna niesamowitych atrakcji. Osoba św. Mikołaja i legendy z nim związane w pewnym momencie stały się częścią tradycji bożonarodzeniowej. W Skandynawii narodziła się legenda, że św. Mikołaj w wigilię Bożego Narodzenia przybywa na Ziemię i roznosi prezenty wszystkim dzieciom na świecie. Tajemnicą jest, jak dokładnie podróżuje Mikołaj, ale najpewniej są to magiczne sanie zaprzężone w renifery, które potrafią latać po całym niebie.

Święty Mikołaj na przestrzeni wieków

Święty Mikołaj na przestrzeni wieków zmienił także swój wygląd. Dawniej był to poważny, dostojny i pełen godności biskup, który chodził w ceremonialnych szatach kościelnych, w biskupiej infule, trzymający w dłoni biskupią infułę – taki wizerunek św. Mikołaja przedstawiony jest na ikonach, starych rycinach czy obrazach religijnych. Dzisiaj jednak wygląda znacznie bardziej sympatycznie i dostępnie. Św. Mikołaj stał się tęgim, krzepkim, zdrowo wyglądającym staruszkiem, zawsze tryskającym dobrym humorem. Św. Mikołaj przez swoje podróże ma zarumienioną twarz, bez przerwy śmiejące się oczy, długą, białą brodę i białe, gęste wąsy. Mikołaj ubiera się na czerwono, nosi gruby płaszcz obszyty białym futrem, na głowie ma czerwoną czapkę z pomponem, a na plecach dźwiga wielki worek wyładowany po sam brzeg prezentami dla dzieci. Jedno, co w osobie św. Mikołaja pozostało niezmienione, to jego wielka dobroć, szczodrość i ogromna miłość do dzieci. Do tej pory głównym posłannictwem św. Mikołaja jest nieść radość i szczęście wszystkim maluchom, sprawiać cuda i czynić dobro.

Karolina Bazan, fot. autor